Andırın- Kahramanmaraş Tarihi

Tarihçe

Anadolu Selçuklu Devletinin Moğol istilası ile çöküşü sırasında Maraş ve çevresinde Dulkadiroğulları Beyliği'nin sınırları içinde 200 yıl kadar kalan Andırın, 1515 yılında bu Beyliğin Osmanlı İmparatorluğuna bağlanması ile Andırın da İmparatorluk sınırları içinde kalmıştır.

Yavuz Sultan Selim 1514 yılında çıktığı Çaldıran seferinden dönerken sefere çağrılmasına rağmen Osmanlı ordusuna katılmayan Dulkadir Beyi Alaüddevle üzerine yürüdüğünde Andırın'ın Akkale mevkiine geldiğinde; kendisini karşılayan eşrafın gençlerini işaret ederek 'Bunlar arasından Mekteb-i Enderun'a talebe alınsın' şeklinde emir verdiği, bu mektebe öğrenci olarak gidenlere izine gelişlerinde 'Enderunlu' buna izafeten yerleşim yerine 'Enderun' denildiği, bu kelimenin daha sonra 'Andıran' ve 'Andırın' şeklinde söylenmeye başlandığı söylenmektedir.

Ayrıca Tarihçi Sayın Cezmi Yurtsever'in 'ANDIRIN HALKININ KÖKENLERİ' adlı yayınında Torosdağlarında Maraş’ın güneyinde bulunan Andırın ilçesinde yaşayan insanların kökenlerini aydınlatan bilgi ve belgeler Osmanlı Arşivindeki 1530 tarihli (998 no’lu) Tapu-Tahrir defterinde bulundu. -Ulaşılan bilgilere göre Andırın ismi muhtemelen Bizans zamanından kalma “Andron” adındaki bir yöneticinin adına dayanmaktadır. 

-Andırın’ın ilk idari merkezi Haçtırın kalesi yöresi idi. Bahsi geçen 1562 tarihli Tapu-Tahrir defterinden çıkan sonuçlara göre Andırın bir nahiyenin ismidir. Ve Andırın’da “Andırın” ismini taşıyan bir köy veya mezra ismi de yoktur. Bu durumda Andırın’ın bir bölgenin/ alanın ismi olduğunu açıklayabiliriz. Ama aynı döneme ait defterlerde Kars-ı Maraş(Kadirli) yöresinde “Andırınlı” adında bir Yörük topluluğunun adı geçer ki bahsi geçen topluluk bölgenin Ermenilerden fethine katılmış ve ismini aynı yörede bırakmıştır. 

-Andırın halkının kökenleri ve yöre tarihinde yaşanan önemli olaylar Andırın Tarihi kitabında yayınlandı. (Dipçe;Tarihçi Sayın Cezmi Yurtsever'in araştırmalarından alıntıdır.) 

Ayrıca Andırın adının Türkçe "And veren (söz veren)" isimli bir yörük topluluğnun adı olduğu yüzyıllar içinde de "Andırın" şeklinde değiştiği de değerlendirilmektedir.

İlçe 1855 yılında Kesim köyüne,1863 yılında ise tekrar Andırın'a nakledilmiş,bu tarihte Maraş Halep vilayetine bağlanınca Andırın' da Halep'e bağlı kalmıştır.

1908 yılında II.Meşrutiyetin ilanı ile Maraş Halep'ten ayrılmış,görülen lüzum üzerine Andırın ilçe teşkilatı lağvedilerek Göksun'a bağlı Nahiye şekline getirilmiştir.

30 Ekim 1918 de Mondros Mütarekesinin imzalanmasından sonra işgal hareketleri ile birlikte Fransızlarla birlikte Ermeniler de Maraş'a girmişlerdir. Ermeniler Fransızların giremediği Andırın'a girmişler,insanlık dışı imha hareketleri ile bir çok köyü yakıp yıkmışlar,önlerine gelenleri akıl almaz bir şekilde öldürmüşlerdir. Kurtuluş savaşı yıllarında bütün Çukurova aynı durumda idi. Kurtuluş savaşında Çukurova (Klikya) Doğu Bölgesi savaşının merkezini teşkil eden Andırın' ın hizmeti büyük olmuştur.

4-12 Eylül 1919 tarihleri arasında yapılan Heyeti Temsiliye'nin seçildiği Sivas Kongresinden sonra Çukurova Bölgesi Kuvayi Milliye Teşkilatını kurması için bizzat Mustafa Kemal tarafından görevlendirilen Osman Tufan Paşa 1920 yılı Ocak ayı başında Sivas-Develi-Göksun güzergahını takiben Andırın' a gelmiştir. Andırın' da teşkilatını hemen oluşturan Osman Tufan Paşa,İbrahim ve Ali Yaycıoğlu, Musa Bayazıt, Hacı Zülkadiroğlu, Ahmet Paşa,Musa Kayıran ve Şakir Bozdoğan gibi yiğit Grup ve Bölük Komutanlarından oluşan birlikleri ile Andırın,Kadirli, Haruniye, Osmaniye ve Kozan'ın kurtuluş hareketlerinin öncüsü olmuştur.

Milli mücadeledeki büyük hizmetlerinden dolayı Andırın; 1925 yılında ikinci kez ilçe teşkilatına kavuşmuştur.

Alıntı kaynak: http://www.andirin.gov.tr/tarihce

Tarihçi Cezmi YURTSEVER, Eşkiya kitabından

-Cumhuriyetin ilk yılarında Kadirli, Andırın ve Kozan  yöresinden yüzlerce silahlı "eşkiyalar" olarak dağa  çıktıklarını öğrendi. Ve bu eşkiyalar Kurtuluş Savaşı günlerinin kahramanları Kuvayı Milliyeci gençler idi.

ANDIRIN HALKININ KÖKENLERİ

Torosdağlarında Maraş’ın güneyinde bulunan Andırın ilçesinde yaşayan insanların kökenlerini aydınlatan bilgi ve belgeler Osmanlı Arşivindeki 1530 tarihli (998 no’lu) Tapu-Tahrir defterinde bulundu. 

-Ulaşılan bilgilere göre Andırın ismi muhtemelen Bizans zamanından kalma “Andron” adındaki bir yöneticinin adına dayanmaktadır. 

-Andırın’ın ilk idari merkezi Haçtırın kalesi yöresi idi. 

-Geben kale ismi Ermenice’de “Geçit yeri” anlamına gelmektedir.

-Andırın halkının kökenleri ve yöre tarihinde yaşanan önemli olaylar Andırın Tarihi kitabında yayınlandı.

ANDIRIN’I TÜRKLEŞTİRENLERİN İZLERİ      

Andırın bölgesine yerleşip yurt tutannların kimlikleri hakkındaki bilgiler 16.yy Osmanlı Arşiv Tapu-Tahrir defterlerine yansır. 

Bahsi geçen defterler bir bakıma mülkiyet ve nüfus kayıt defterleridir. Maraş eyaletine bağlı Kars-ı Maraş (Kadirli) sancağının bir kazası durumundaki Andırın bölgesinde yaşayanlar ve aynı durumda bulunan Çokak ve Geben nahiyesinde yaşayanların kimlikleri de önemlidir. 

Günümüzdeki Andırdın ilçesinin idari alanı içinde kalan Çokak, Geben de yaşayanların kökenleri de önemlidir. Dulkadir Beyliğinin Osmanlı’ya bağlanmasından kısa bir süre sonra 1530 yılında tutulan 998 nolu Tapu- Tahrir defterinden sonra 1562 yılında tutulan ayrıntılı Kars-ı Maraş sancak defterinde ayrıntılı bilgiler yer alır. Bahsi geçen 1562 tarihli defterden çözümlemeler hakkında bilgiler verelim:

Andırın Nahiyesi ve Andırın nahiyesine bağlı olan köylerin isimleri ve orada yaşayan Yörük-Türkmen toplulukların ismi verilmektedir. 

-Kabakasme köyünde Yakası kızıllı, Sarıca Mesudlu vardır. 

 -Yoğun köyünün diğer ismi Kuzguncuk, Kızıllı’dır. Sarı Mesudlu yaşar. 

 -Çakalburnu köyünde Yakası kızıllı yaşar..

 -Bağçeyakası’nin diğer ismi DARDABITLI’dır. Başıbüyüklü yaşar. 

 -Mesrin köyünün diğer ismi Döngele’dir. Andırınlı yaşar. 

  

Andırın nahiyesinin tarım üretimi yapılan mezralarında da nüfus yerleşimi vardır. 

Bu konuda 1562 tarihli defterin çözümleme sonuçları şöyledir: 

 -Karataş mezarsının bulunduğu yer Toprakkale’dir. Burada Emirli ve Sarıca Mesudlu yaşar. 

-Gökçebel’de de Emirli ve Sarı Mesudlu yaşar.

- Ekinviran’da da Yenice Kavurgalı vardır. Bostanlık’ta Alvanlı va Anamalsı yaşar. 

-Supınar’ın diğer ismi Gaziviran’dır. Burada da Alvanlı ve Anamalsı yaşar. 

-Seki’de Beylicekli vardır. Almalıdağ’da Küreci ve Kavurgalı yaşar.

- Sulukludink’te değirmen vardır. Anacık kalesin’de Osmanlı yaşar.

- Aygırlıca’da Osmanlı yaşar. Melkik de Anamaslı ve Talinli yaşar. 

-Taşlıca’da Anamalsı ve Talinli yaşar. Ahkar’da Döngeleli’den uzunlu yaşar. 

-Mezdekiyakası’nda Çörekli ve Gölbaşı yaşar. 

-Boğazviran’da Anamaslı ve Döngeleli yaşar. 

 -Çakaldepesinde Kavurgalı ve Döngeleli yaşar. 

-Dardabıtlı mezrasının diğer adı Çınaralanı’dır. Burada da Talinli ve Kavurgalı yaşar. 

-Devedişi mezrası da adabıtlıdadır. Burada da Kavurgalı yaşar. 

-Köyücek, Dardabıtlı’ya bağlıdır. Burada da Anamaslı yaşar.

- Haştırın kaledir. Burada Ermeniler yaşar. 

 -Koca, Camusluktadır. Burada Davudlu ziraat eder. 

- Yirce’nin diğer ismi Kılıç mezrasıdır. Burada Küreci yaşar.

- Kuzudenk’in de diğer ismi Kılınçtır. Burada da Kavurgalı yaşar. 

 -Boğaz’da Beşirli ve Muhsinli yaşar. 

 -Taşçıkan’ın diğer ismi Gökviran’dır. Burada Çota yaşar. 

-Taşçıkan, Gökviran bulunmaktadır.  Çota yaşar.

- Boyacıoyuğu’nun diğer ismi Demirpınar’dır. Burada Anamaslı yaşar.

- Toprakkale’nin diğer ismi Yarbaşı’dır. Burası Karataşta bulunur. Kavurgalı yaşar. Karacalıarkı, Bahçeyakasında (ardabıtlı’da) bulunur. Kavurgalı yaşar. 

-Ağcasac, Karacalıadgında bulunur. Emirli yaşar. 

-Arabağa’nın diğer ismi Keklikburnu’dur. Osmanlı yaşar. 

- Keklik mezrası Arabağa’ya bağlıdır. Gölaltı’nda Memili ve Osmanlı yaşar. 

 -Yanşak’ta Yanşak topluluğu yaşar.

- Küçükark’ta Karamusalı ve Orçanlı yaşar.

- Üzücekburnu’nun diğer ismi Yanşakburnu’dur. Sarıdanişmentli yaşar.

- Küçük mezrasının diğer ismi Çukurcak veya Keşiş’tir. İridamlı yaşar.

- Balıklağı’nda Tomalanlı ve Sarıdanişmentli yaşar. 

  Bahsi geçen 1562 tarihli Tapu-Tahrir defterinden çıkan sonuçlara göre Andırın bir nahiyenin ismidir. Ve Andırın’da “Andırın” ismini taşıyan bir köy veya mezra ismi de yoktur. Bu durumda Andırın’ın bir bölgenin/ alanın ismi olduğunu açıklayabiliriz. Ama aynı döneme ait defterlerde Kars-ı Maraş yöresinde “Andırınlı” adında bir Yörük topluluğunun adı geçer ki bahsi geçen topluluk bölgenin Ermenilerden fethine katılmış ve ismini aynı yörede bırakmıştır. Andırın yöresinde Kavurgalı, Osmanlı, Orçanlı, Mesudlu, Sarıcalı,Anamaslı, Küreci, Muhsinli gibi obalar yaşar. Andırın nahiyesi Almadağı, Halbur yöresinden Haştırın ve Anacık, Dardabıtlı’ya kadar uzanan kervan yolunun geçtiği alanı kaplamaktadır.

GEBEN NAHİYESİ   

Ermeni kaynaklarında Geben kelimesinin yazılışından okunuşu “Gaban” olarak geçer. Ve “Geçit yeri” anlamına gelir. Gerçekten de Geben, Ceyhan nehri kıyısından Haştırın, Azgıt kalesi’ni izleyerek ilerleyen kervanların Torosdağlarının en sarp yerindeki geçit yerine yakın yerde aynı adı taşıyan bir kale ve yakınında bir dağ eteğinde bulunan Geben adını taşıyan bir yerleşim yeri ile ona bağlı ovalık bölgeye serpiştirilen köyler ve mezralardan meydana gelmektedir. 1562 tarihli defterden Geben ve çevresinin durumu hakkında bilgiler verilir. 

-Geben adını taşıyan köy vardır. Burada Ermeniler yaşamaktadır. 

-Çardak mezrası Karagölde’dir. Burada Muhsinli ve Şalaklı yaşar. 

-Varta’de Çöte ve Ermeniler yaşar. 

-Durhasan mezrasında Durhasanlı ve Ermeniler yaşar. 

- Şeyhdere’de dışardan gelenler yaşar. 

-Çamburnu’nda Çöte ve Yanşak yaşar. 

  -Yavıderesi’nde Muhsinli yaşar. 

 -Korucak’in diğer ismi Taşbudak’tır. Muhsinli yaşar. 

 -Gebenliyakası, Hamzalı ve Osmanlı yaşar. 

-Dişbudak, Karamehmedli ve Emirli yaşar. 

-Sazlıca, Aılıcadadır. Çöte yaşar. 

- Yuduntoros, Osmanlı ve imamlı yaşar. 

-Hayik, Gebenlide bulunur.Burada dışardan gelenler yaşar. 

-Çardak, dışardan gelenler yaşar. 

 -Hasanoğlu, Günsalan’da bulunur. Dışardan gelenler yaşar. 

-Gebenli , Karacalı yaşar. 

-Çağılgan, Karamusalı ve Halifeli yaşar. 

-Keçilik, Orçanlı ve Muhsinli yaşar. 

 -Nalçekenli,Huni ve Avşar yaşar. 

-Bozburun, dışardan gelenler yaşar. 

 -Meryemşir, Halaçlı ve Okçulu yaşar. 

-Kuyucak, Sarıca eminoğulları yaşar. 

 -Kafşık’ın diğer ismi Sugediği’dir. Kavurgalı yaşar. 

-Gölyeri, dışardan gelenler yaşar. 

-İlbey deresi,İshaklı yaşar. 

-Delikağzı, Başıbüyüklü yaşar. 

-Beypınarı, kuşcudadır. 

-Kuzu, Beypınarında bulunur. Talinli yaşar.

-Kuşcupınarı, Yolağzındadır. Anamaslı ve Karacalı yaşar. 

-Markaşa kalesi, Muhsinli ve Osmanlı yaşar.

-Rumkeli, Kuruca markaşadadır. Karalı yaşar. 

-Çakal, Karayusufta bulunur. Talinli yaşar. 

 -Halbur, Avşar yaşar. 

-Göçeri, Halburdadır. Arefegazili yaşar. 

-Şahin, Halburdadır. Kavurgalıdan Kaçar yaşar. 

-Kargaçayırı, Markaşadadır. 

-Elmayı Dökçeken, Arefegazili yaşar. 

-Kuruçukur, Arafe gazili yaşar. 

-Körsulu, Sarıcamesudlu yaşar. 

 -Çomaklı, Tumanalanlı ve Sarıcamesudlu yaşar. 

-Yumrutaş, Karapınardadır. Sarımesudlu ve Arefegazili yaşar. 

-Çukurkoz, Kavurgalı yaşar. 

-Arkuman’nın diğer ismi Çambağıdır. Azgun’dadır. Kavurgalı yaşar. 

-Avgun, Kavurgalı yaşar. 

-Kurucaalma Azgındadır. Behram sipahi yaşar. 

-Bucak, Bekirli, Kavurgalı ve Tomalanlı yaşar. 

  Geben nahiyesi ile ilgi elde edilen bilgilere göre Geben köyünde Ermeniler yaşamaktadır. Azgıt kalesinin ismi de belgelerde “Azgun” olarak yazılmıştır. Bu kalenin bulunduğu yerde Behram sipahinin tarlası vardır.

ÇOKAK NAHİYESİ  

  

Çokak nahiye isminin “çukurluk. Düz, çökük yeri” olduğunu söyleyebiliriz. Aynı isimle 16. yy’da Andırın’a bağlı bir nahiye vardır. Çokak’ın da merkezi “ığşar” adı verilen möydür. Çığşar, “Bozulan şehir” anlamına gelir. Gerçekten de Çığşar’ın bulunduğu yer etrafı dağlarla çevrili, yazın en sıcak günlerinde bile kar sularının pınar kaynaklarından fışkırdığı doğa cennetidir. Çığşar’dan çıkan sular Savrun’un ana kaynağını oluşturur. Çığşar’ın içinde ve Savrun suyunun aktığı vadi boyunca çoğu yerde antik kent harabelerine kesme taşlara rastlanır. 1986 yılında yaptığımız bir gezi esnasında Cengelis denilen yerde çukurluklar içinde yanmış toprak izleri ve ok başları görmüştük. Çokak bölgesinde insanların yaşadığı mezra/ tarla ve parantez içinde yaşayanların isimleri verilmektedir.

Bilgiler Cezmi Yurtsever, Kadirli Tarihi, 1999, s. 74-77’den alınmıştır. 

Fındıcak/ Eğrisöğüt (Alişarlı), Çolbırnat (Ermeniler), Kabacamusa (Karamanlı’dan Çokakoğlu), BAŞKIR (Ermeni), Hisağzı(Kalkan, Başatlı, Ermeniler)… Kalabucağı (Kalkan, Ermeniler)… Başatlı( Başatlı, Dokuz)…Kurupınar/ çirçiran (Hayvacıklı), Çirçiran/Kalebeleni/Büeme (Kemallı, Çirçiranlı)… Kovukçınar/Yavaşbek/Fındıcakkalesi (Kalkanlı, İridamlı)… İşrisagir (Sisli)… Turhan( Karamanlı’dan Karakütüklü)… İşrikebir ( Karamanlıdan Başatlı)… Göelma/Hıdıroluğu/Armutcaçukuru…Kilisecik/Topalanı…Tahtaderesi (Sarıisa, Başatlı, Aralık)… Yalnızkafir/ Güllücekçınarı (Güzelbeyli)…Astalkalesi (Başatlı’dan Dokuz)…Karapürçek/Tahtaderesi (Karamanlı)…Yağalak/Tırmılıkçukuru (Varsak, Kızılhasanlı)…Mehrinç/Kuyucak/Yedioluk (Varsak, Karamanlı)… Tahtaderesi (Ceki)… Katıralanı (Varsak)…Kabazindegan (Ceki)… Kuzoluk (Kalkan)…İnciği (Varsak, Ceki, Tatar)…Sekenluvenk (Nureddinhalifeli)…Sorgun (Kızılhasanlı)…Ağılıca…Küçükturna/Kamalakkuşağı (Karamanlı)…Sorkun/Gökçeelma (Kızılhasanlı)…Kamalakkuşağı (Kızılhasanlı)…Yedioluk/ Büyükturnaya bağlı (Karahalilli)…Dürzideresi/Yeşildere (Kızılhasanlı)…Köşürge/Yedioluğa bağlı (İridamlı)…Çokrunderesi/Tahtaderesi (Karamanlı,Kızılhasanlı)… Omuztaşı/Gavurdamı/Elçibucağı(Karamanlı)… Karaçukur/Fındıcak/Çilalanı (Babikli, Karamanlı)… Yoğunoluk (Kesikkuzu, Haymalıca, Fakılıca)…Kesikkuzu/Değirmenderesinde (Karamanlı’dan Ağca evcili)…Altınboğa/ Kümbetir’dedir (Ağcaevcili, Kavurgalı)…Künbetir/Venkderesi (Sarıdanişmentli, Kavurgalı, Fakılar)… Yılkıyitik/Kümbetir’dedir (Avratlı, Danişmentli)…Değirmencideresi/Altınboğadadır (Kızılhasanlı)…Kuruçukur/eğirmencideresindedir (Kavurgalı)…Kırıkderesi/İskenderesi (Karamanlı)…Dürzikendi/Kırıkderesindedir (Karamanlı)…iskenderlideresi/Kalebucağındadır (Karamanlı)…Sadağlıderesi/Yağalelma (Kuzoluklu)…Sarıcaisa/okcuderesi (Karamanlı)…Havyacık/Sarıcaisa (Karamanlı)…Ellerge (Zakirli)… Kızıldanişmentlikalesi (Varsak)…Ziyaret/Sıyrıngaçtadır (Sumaklı)…Kayseri/Çukurvenk (Sumaklı, Varsak)…Kuzcuğaz (Sumaklı, Karamanlı)…Ericek (Taşcı, Varsak)… Aktaş (Sarıdanişmentli)…Görcepınar /Kardaşkalesi (Varsak, Karacalı)…Ezneburc (Kasabkaralı)…Bacıcıkuru/Ezneberç (Zakirli’den Kuduzlu)…Cengelis (Karamanlı’dan Şabtacı)… Kadıncıkağzı (Zakirli)… Bakımkiras/Kafirkırıldığı (Karamanlı)…Sorkun (Karamanlı)…Besrikkonağı/Köpekderesinde (Köpekli)…Sehrinç (Karamanlı)…Fındıcak (Karamanlı’dan Karke)…Kağnıcak (Karamanlı)…Söğüdoluğu/Küçükturnadadır ( Karamanlı)…Kabalıca (Belhanlı)…Köymeşhedi (Karaçobanlı)…Büyük veküçük çamurlu(Süleymandedeli)…Kurucuğaz /Kilisesekisi (Karaçobanlı)…Küçükkokun (Tatar)…Söğüdoluğu/Sarıoluk (Kösefakılı’dan Zakirli)… Yoğunoluk/ Büyükçamurlu (Beylihacılı)…Ağcapınar (İridamlı)…Alipınarı (İridamlı)…Taşlıseki/ Yavşanoluğu (Fakılı, Sarımehmedli)…Kökkuyuda (Şeyhli)…Kumarı (Şeyhlu)…Yavşanoluğu (Çürük)… Kızıloluk (İrbistanlı)…Aşıkoluğu/ Kızıloluktadır (İrbistanlı, Karahamidli)…Kızıltaş/ Kırıkkuyu (Zakirli)…Çukurvenk (Göksunlu, Kalkancık, Varsak)…Kesikağanlı/ Sarıbük/Kabakesme (Varsak)… Olucakgediği /Meşhedgediği (Varsak)…Üçoluk (Segirliden Kızılhasanlı)…Tosbağadepesi (İrbistanlı)… Sekicik (Karamanlı)… Kafiroluğu (Karamanlı)…Kalesekisi/Narlıca/Gedikyol Mezra isimleri öve yaşayan Yörük obaları dikkate alındığnda Çokak yöresinde kalabalık bir şekilde Karamanlılar yaşamaktadır. Çokak’ın sınırları Elmalıkayseri’ye kadar gelmektedir.

Yer isimlerini Türkçeleştirenler bir bakıma kendi soylarının/sülalelerinin isimlerini vermişler kalıcı

...

Alıntı Kaynak: https://cezmyurtsevercom.blogspot.ru/2011/09/andirin-halkinin-kokenleri.html?m=1