20240630

Edebi Bilginin Filozofu Yusuf Has Hacip

 


*****
Yusuf Has Hacib

M.S. 1017 yılında, Karahanlı Devleti’nin Balasagun şehrinde dünyaya geldi. İyi bir eğitim gördü. Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça da öğrendi. Karahanlı Devleti zamanında yaşadı. Temel eğitimini Balasagun’da aldı ve uzunca bir süre Balasagunlu Yusuf olarak anıldı.

On sekiz ay boyunca çalıştı ve 1070 yılında Kutadgu Bilig adlı eserini Karahanlı Devleti Hükümdarı Ulu Kara Buğra Han'a sundu. Kitabı okuyan Ulu Kara Buğra Han, Balasagunlu Yusuf'a, 'Has Hacip' unvanını verdi ve onu Kaşgar’da vezir yardımcısı olarak görevlendirdi.

Türk edebiyatının ilk siyasetname ve ilk mesnevisi olma özelliğini taşıyan Kutadgu Bilig, “Mutluluk Veren Bilgi” manasına gelir. 6645 beyitlik bir eserdir. Allah’a hamt, Peygamber’e ve Dört Halife’ye teşekkürle başlar.

Kutadgu Bilig’in Uygur dilinde olan ilk nüshası 1439’da Herat’ta bulundu. Kitabın ilk baskısı 1900’de Radloff tarafından yapıldı.

Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatındaki ilk siyasetname ve ilk mesneviyi yazmasının yanı sıra Türk edebiyatındaki ilk nazım şeklini kullandı. Bu nazım şekli, mesnevi idi.

“Mutluluk Veren Bilgi” manasına gelen eserini adı (Kutadgu Biligüzerinde, okuyanlara mutluluk vermesi adına kaleme aldı. Bu mutluluk, yalnızca maddi âlemdeki mutluluk ile sınırlı kalmamakla birlikte ölüm sonrası âlemi de kapsadı. Yusuf Has Hacib, eserinin bir bölümünde amaçlarını şu şekilde belirtti: 
“Kitabıma, okuyana mutluluk getirsin, ona doğru yolu getirsin diye Kutadgu Bilig adını koydum. Ben sözlerimi söyledim,düşüncelerimi yazdım. Bu kitap her iki dünya için de doğruyu gösteren bir rehberdir, yardımcı bir eldir. Dosdoğru bir söz söyleyeyim size: Her iki dünyayı da devletle elinde tutabilecek kişiden daha mutlu kimse yoktur. Önce Gündoğdu’yu tanıtayım. O hükümdardır, doğru yasayı (töre) temsil eder. Aydoldu ile mutluluk güneşi doğar, o da mutluluğun (kut) temsilcisidir. Öğüdülmüş aklı, Odgurmuş akıbeti temsil eder. Ben sözlerimi bu dört değer (doğru yasa, mutluluk, akıl, akıbet) üzerine kurdum. Okuduğunda anlayacaksın, dikkat et.”

Yusuf Has Hacib, eserinde bilimin değerini de tartıştı. Ona göre âlimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır. İlim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle âlimlere hürmet göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat edilirse, bir âlimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür. Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halk için faydalıdır. Âlimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola sürerler.

Yusuf Has Hacib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin önce geometri ve hesap kapısından geçmesi gerektiğini savundu. Ona göre aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde tutar. Her şey hesaba dayanır.

Bir siyasetname veya nasihatname olarak nitelendirilebilecek olan Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib ve onun içinde yetiştiği çevrenin ilmî, felsefî birikimi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir. Eserde Platon’un devlet ve toplum anlayışı çok iyi bilinmekte ve uygulanmaya çalışılmaktadır. Bilimin ve bilginlerin değeri anlaşılmaktadır; bilim, güvenilir bir rehber olarak görülmektedir.

1077 yılında Kaşgar’da vefat etti. Türbesi bu kenttedir.

Kaynak/Alıntı : https://yasamoykusu.com/biyografi/yusuf-has-hacib

20240624

📖 Eski insanların yürekleri titreten, hak hukuku!

Eski insanların yürekleri titreten, hak hukuku!

Osmanlı devletinin ilk yılları.. 

Bursa’da bir kişi, satın aldığı atın hemen sonrasında, atın hasta olduğunu fark etti. 

Onu geri vermek istiyor ancak satan adamın atı geri almayacağından endişe ediyordu. Bu yüzden önce kadıya gidip işi resmi olarak halletmek istedi. Ancak kadıyı yerinde bulamadı, mahkeme ertesi güne kaldı, hasta at ise gece öldü. Adam, ertesi gün olanları kadıya anlattı, ne yapılabileceğini sordu. 

Kadı, “Zararını ben ödeyeceğim” dedi. Şaşkınlıkla kadıya bakan adam “Sizin konuyla bir ilginiz yok, niçin siz ödeyeceksiniz ki…” dedi. 

Kadı, şu manidar cevabı verdi: “Evet, görünürde benim konuyla ilgim yok ama işin aslı öyle değil. 

Sen dün geldiğinde ben yerimde olsaydım, atı geri verdirirdim, sen de paranı geri alırdın. At da senin elinde değil, sahibinin elinde ölmüş olurdu. Şimdi buna imkân kalmamıştır. 

Senin zararına benim makamımda bulunmamam sebep oldu. O yüzden zararını ben ödeyeceğim” dedi ve ödedi. 

O kadı, sonradan Osmanlının ilk şeyhülislamı olacak olan zamanın din ve fen bilgilerine  vâkıf Molla Fenari Şemseddin hazretleri (1350-1431) idi.

20240615

Kök Türklere ait Runik alfabeyle yazılmış Kül Tigin Yazıtı'ndan bir bölüm

38 Harfli Göktürk Alfabesi


Köktürk Alfabesi


📖 Türklerde atıyla gömülme geleneği

Yaklaşık 1500 yıl önce Altay'da yaşamış ve atıyla gömülmüş bir Türk kadınının mezarına bakıyorsunuz. Dini inancı Şamanizm olan eski Türkler, (Müslümanlığı kabul etmeden önce) cennet ve cehenneme değil, ölümden sonra yaşamın devam edeceğine inandıklarından kadınları da erkekleri de atları ve eşyalarıyla gömüyorlardı.


Alıntı:
Dr. Nükhet Okutan Davletov @ndavletovart







📖 🇦🇿Azerbaycan'da Eski Türk yazısı, orta okullarında çocuklara öğretiliyor....

 Ata dini Şamanizm olan Türklerin dünya uygarlığına kattığı eski Türk yazısını, orta okullarında çocuklara öğreten ve böylece Türk kültürünü sözde değil, özde koruyan kardeş Azerbaycan Türkleri esen olsunlar, var olsunlar 🇹🇷⚛️🇦🇿




📖 🇹🇷Türklere karşı 🧬DNA meselesini sürekli gündeme getirenler....


Türklere karşı DNA meselesini sürekli gündeme getirenler bilinçli olarak çifte standart uygular ve kendilerine aşağıdaki soruları sormaktan kaçınırlar.O yüzden Anadolu Türklüğünün asıl DNAsı, Atatürk tarafından dile getirilen milli siyaset ilkesidir: Ne mutlu Türk'üm diyene...

İkinci Türk uzaycısı Tuva Cihangir Atasever

İkinci Türk uzaycısı Tuva Cihangir Atasever (@AstroTuva) uzay görevini başarıyla tamamlayıp dünyaya döndü ve Türkiye, Azerbaycan bayraklarını açarak Türk dünyası gençliğini gururlandırdı🇹🇷⚛️🇦🇿

Adındaki Tuva ise ata dini Şamanizm olan Sibiryalı Türkleri anımsattı 🤗🧿 Esen olsun!


📖 Çin’in Shaanxi eyaletindeki Qianling türbesi - Saçın Türk Şamanizmindeki yeri

Çin’in Shaanxi eyaletindeki Qianling türbesinde yer alan ve Köktürk kağanına ait olduğu düşünülen bu heykel Orta Çağ Türk modasına uygun tasvir edilmiş uzun saçları ile diğer heykellerden ayrılmaktadır. Saçın Türk Şamanizmindeki yerinden daha önceki paylaşımlarımızda söz etmiştik 



Çin'in Tang hanedanlığından imparator Gaozong (628-683) ile eşi Wu Zetian için inşa edilen Qianling türbesinde Tang tebaası olan 61 yabancı temsilcinin heykeli vardır. Fotodaki bu heykelin ise giyim ve saç tarzı sebebiyle Köktürk kağanına ait olduğu düşünülmektedir.


Dr. Nükhet Okutan DavletovAlıntı: https://x.com/ndavletovart/status/1362102697197985792