‘Hayret, çok güzel’ dedi.
Döndü. ‘Yerli kağıt mı?’ dedi...
‘Evet efendim. Yerli Kağıt Atatürk’ dedim."
Atatürk "Medeniyet hamuru" dedi.
| İzmit SEKA’da ilk yerli kağıt | |
| Atatürk’ün İzmit Kağıt Fabrikası’nda üretilen yerli kağıtta basılan Ulus gazetesinin bayram ekini incelediğinde söylediği şu söz, fabrikanın bunca yıllık tarihinin belki de özeti idi: “Medeniyet hamuru...” |
| |||||
| Genç Cumhuriyet’in yeni fabrikaları peş peşe açtığı yıllarda açılır İzmit Kağıt Fabrikası. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ile Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkemizde kullanılan kağıtlar, ithal edilen ve yurdumuzda işlenen kağıtlardır. Popüler Tarih Dergisi mart ayı sayısında bugünlerde gündemin ilk sıralarında yer alan SEKA İzmit Fabrikasının kuruluş öyküsüne yer veriyor. |
Genç Cumhuriyet’in yeni fabrikaları peş peşe açtığı yıllarda açılır İzmit Kağıt Fabrikası. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi ile Cumhuriyet’in ilk yıllarında ülkemizde kullanılan kağıtlar, ithal edilen ve yurdumuzda işlenen kağıtlardır. Fransa’da Grenoble Üniversitesi Fransız Kağıt Mühendisliği Okulu’ndan mezun olan genç bir mühendis yurda döndükten sonra, ülkemizde kağıt sanayiinin kurulması için, sabırla bu idealini gerçekleştirmek için çalışır. İsmi Cumhuriyet tarihine yazılacak olan bu genç mühendis Mehmet Ali Kağıtçı’dır.
MEHMET ALİ KAĞITÇI’NIN ÇABASI
Yerli kağıdı üretecek modern bir kağıt fabrikasının kurulması, İzmit Kağıt Fabrikası’nın kuruluşundan önce 1930’larda gündeme gelir. Mehmet Ali Kağıtçı’nın uğraşları sonuç verir. Önce Tekel Bakanlığı’nın ihtiyaçlarını karşılamak için bir kağıt fabrikası kurulması düşünülür.
Ancak böyle bir fabrikanın mutlaka zarar edeceği yolunda yazılar yazılıp karşı bir kamuoyu oluşunca hükümet dosyayı kaldırır. Yerli kağıt üretimini destekleyenlerin itirazları yükseldiğinde konu Atatürk’ün masasına gelmiştir. Başbakan İsmet İnönü ve bakanlar ile yapılan bir toplantı sonucunda hükümetin elindeki verilerle böyle bir fabrikanın başarılı olamayacağı sonucuna varılır. Ve Atatürk, “Cumhuriyet Hükümetinin kuracağı bir fabrikanın zarar etmesi kötü örnek olur. Ümit kırar. Bırakalım” der. Bir süreliğine bu konu kapanmıştır...
O günlerde İş Bankası’nın başında bulunan Celal Bayar, böyle bir fabrikanın zarar etmeyeceğine inanmaktadır. Mehmet Ali Kağıtçı Ankara’ya çağırılır. Bayar kendisini dinler ve karar verir; kağıt fabrikası kurulacaktır. Ülkemizde kağıt, karton, ambalaj kağıdı, gazete kağıdı ve sigara kağıdı üretecek bir fabrikanın projeleri Mehmet Ali Kağıtçı’nın yönetiminde hazırlanmaya başlanır.
Bir süre sonra Celal Bayar İktisat Bakanı olur ve kağıt fabrikası projesini kurulacak olan Sümerbank’ın, yani devletin üstlenmesini uygun görür. 3 Haziran 1933’te Sümerbank kurulur. Birinci Sanayi Planı’nda yer alan kağıt fabrikası için çalışmalar başlar. Mehmet Ali Kağıtçı Sümerbank’ta işbaşı yapar. Ve kağıt fabrikası için uygun yer aranmaya başlanır. Bir kağıt fabrikası için gerekli alt yapının; kömürün, suyun ve işçinin bulunduğu ve gerek ham maddenin gerekse de mamul maddenin en kolay nakledileceği kent olarak, İzmit seçilir.
İzmit Sümerbank Selüloz ve Kağıt Fabrikası’nın temeli 14 Ağustos 1934’te Başbakan İsmet İnönü tarafından atılır. Fabrikanın tesisi için kuruluş hazırlıkları, bizzat daha sonra fabrikanın müdürü olacak olan Mehmet Ali Kağıtçı tarafından yürütülür. Toplam değeri 30.400 lira olan ve 121.864 metrekare arazi üzerine kurulacak olan İzmit Kağıt Fabrikası, iki ana birimden oluşacaktır: Kağıt fabrikası ve mekanik hamur ünitesi. Ayrıca güç santralı, hizmet binaları, kazan dairesi ve tamirhane gibi bölümler de fabrika ek binaları olarak inşa edilecektir.
1936’DA AÇILDI
1934 yılında başlayan fabrika kuruluş çalışmaları çeşitli nedenlerle aksar ve fabrika inşaatı ancak 1936 Ocak ayı sonunda tamamlanabilir. Fabrika deneme üretimini ise 18 Nisan 1936’da yapar. Dönemin İktisat Bakanı Celal Bayar 6 Kasım 1936’da İzmit Kağıt Fabrikası’nı törenle açar. Ankara ve İstanbul’dan gelen “iki uzun tren dolusu” davetlinin katılımıyla yapılır açılış töreni.
Gelelim ilk üretilen kağıdın öyküsüne. 1930’lu yılların Türkiye’sinde ekonomik koşulların güçlüğüne, olanakların kısıtlılığına rağmen başarılan bu üretim, gerek izmit’te gerekse de bütün yurtta büyük bir sevince neden olur. Cumhuriyet’in İlk kağıt fabrikası olan İzmit Kağıt Fabrikası’nda üretilen ilk kağıdın öyküsünü o günün tanıklarından birisi olan Cevdet Baysal’dan aktaralım. 1 Mayıs 1966 tarihli ‘Seka Postası’nda “ilk Türk Kağıdı Nasıl Çıkmıştı?” başlıklı yazısında Cevdet Baysal, o günü şöyle anlatıyor:
“O gün bir Cumartesi idi. Kağıt fabrikamızın kurucusu ve ilk müdürü Sayın Mehmed Ali Kağıtçı, bana müjdeyi birkaç gün önce vermişti. Müjdeyi alır almaz, İstanbul’da çıkan Cumhuriyet, Son Posta, Vakit, Milliyet, Ankara’da Hakimiyet-i Milliye (Ulus) gazetelerine, ‘Kağıt fabrikası ilk tecrübe imalatına Nisan’da başlıyor’ diye haber vermiştim. Anadolu Ajansı da haberi yayınlamıştı.
VE İLK KAĞIT
18 Nisan 1936 Cumartesi günü, ilk Türk kağıdına saat 15.03’te kavuşmuştuk. Mütevazı bir tören yapılmıştı. Bu törende o zamanki Kocaeli Valisi Hamit Oskay, Belediye Başkanı rahmetli Kemal Öz, Ağır Ceza Mahkemesi Başkanı rahmetli Nail Töre, Mehmed Ali Kağıtçı, Dr. Heller, Sefa Ülgen ve şehrin ileri gelenleri bulunmuştu. Herkeste bir heyecan vardı. Kağıt hamurları keçelerin üzerinden su halinde geçerken, bu sulu madde nasıl kağıt olacak diye merak içindeydi.
Beyaz beyaz, çarşaf çarşaf kağıtlar bobinlere sarılırken o buhar dumanının içinde gözlerde sevinç yaşları vardı. Davetliler Mehmed Ali Kağıtçı’yı tebrik ediyordu. İlk Türk kağıdını alıp yüzüne gözüne sürüyor, hatıra olarak saklıyordu. İlk Türk kağıdı 70 gramlık mat bir kağıttı. Üzerine şöyle yazmıştım: İzmit 18 Nisan 1936 saat 15.03 ilk kağıdımıza kavuşma hatırası.”
Sözü, yerli kağıdın yeni kurulan fabrikanın modern makinelerinden çıktığı o anı anlatmak üzere, Cumhuriyet tarihinin ilk kağıt fabrikasının kurulması için yıllarca mücadele veren, yazılar yazan, konferanslarda kağıt sanayiimizin geleceğini anlatan Mehmet Ali Kağıtçı’ya bırakalım. Mehmet Ali Kağıtçı’nın kaleme aldığı 1974’te yayınlanan ‘Kağıtçılığımız’ adlı kitaptan birlikte okuyoruz:
“18 Nisan 1936 Cumartesi günü saat 14.30’da 1 numaralı Kağıt makinamızdan elde ettiğim ilk kağıt sahifası, uğruna yıllarca mücâdele ettiğim idealime kavuşmanın bir belgesi idi. O mutlu andaki sevinçli heyecanımı, bugün de aynı tazelik ve şiddetle hissetmekteyim.”
Sanırız Cevdet Baysal, saatte yanılmış çünkü Mehmet Ali Kağıtçı başka yazılarında da saati 14.30 olarak belirtiyor...
Gazetelerde İzmit’te üretilen bu ilk yerli kağıt üzerine haberler yayınlanır, köşe yazarları köşelerini bu müjdeli habere ayırır. Bunlardan biri de Peyami Safa’dır. 21 Nisan 1936 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan ‘Kağıt’ başlıklı makalesinde şunları yazar Peyami Safa: “İzmit Kağıt Fabrikası iki gün evvel yerli kağıdı çıkardı. Ekmeksiz yaşaması mümkün olduğu halde kağıtsız yaşama imkanı olmayan meslek için, yani mesleğimiz için 18 Nisan bîr kağıt bayramı günü sayılmaya değer. Kağıt bizim her şeyimizdir. Bütün bilgimizi onunla aldık, gene onunla veriyoruz. Kağıdın aziz delaleti olmasaydı ne öğrenebilir ne de öğretebilirdik; ne haber alabilir ne verebilirdik. Kağıt medeniyetin derisidir, İzmit Kağıt Fabrikası’nda yeni Türk kültürünün nesci (dokusu) dokunuyor”
Atatürk’ün îzmit Kağıt Fabrikası’nda üretilen yerli kağıtta basılan 19 Mayıs 1936 tarihli Ulus gazetesinin bayram ekini incelediğinde söylediği şu söz, izmit Kağıt Fabrıkası’nın bunca yıllık tarihinin belki de özeti idi: “Medeniyet hamuru...”
KURUCU MEHMET ALİ KAĞITÇI
1899 İstanbul, Heybeliada doğumlu. 1922’de İstanbul Darülfünunu Fen Fakültesi’nden mezun oldu. Sonrasında, Kimya Enstitüsü’nde asistanlığa başladı. 1925’e dek, asistanlığının yanı sıra Heybeliada Bahriye Mektebi’nde kimya öğretmenliği yaptı. 1925’te, selüloz ve kağıt sanayisi üzerine araştırmalar yapmak üzere yurtdışına gitti. Fransa’da Grenoble Üniversitesi Fransız Kağıt Mühendisliği Okulu’ndan mezun oldu. 1927’de Türkiye’ye döndü ve 7 yıl boyunca ülkemizde modern bir kağıt sanayiinin kurulması için mücadele etti.
14 Ağustos 1934 tarihinde temeli atılan fabrikanın kurucu müdürü, kağıt mühendisi ve kimyageri olarak görev yaptı. 6 Kasım 1936’da ikinci kağıt fabrikasının kuruluşunda da önemli rol oynadı. 1941’e dek İzmit Selüloz Sanayi Müessesesi’nde çalışan Mehmet Ali Kağıtçı, 1942’de İstanbul Belediye Kimyahanesi Müdürlüğü’ne atandı. Aynı zamanda İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi’nde kağıtçılık dersleri verdi. 1964’te emekli olan Mehmet Ali Kağıtçı, 1 Ekim 1982 yılında İstanbul’da öldü.
(Popüler Tarih Dergisi Mart 2005 sayısında SEKA İzmit Fabrikasının kuruluş öyküsünün yanısıra ’50’nci yılında Alamancılar’, ‘Üsküdar Vapuru’nun batışı’ ve Çanakkale’nin Gazi topları’ gibi önemli tarih makalelerine yer veriyor.)
Alıntı / Kaynak: http://arsiv.ntv.com.tr/news/311835.asp
