Türk bahar bayramı Yılgayak islamiyet öncesi orta asyada Isıyah,islamiyet sonrası ön asyada mart dokuzu olarakda bilinir
Yılgayak
Yılgayak – Türk ve Altay halk kültüründe yeni yıl başlangıcı. Nevruz. Nevruzla eşanlamlı olarak kullanılsa da Yılgayak kavramının Nevruzdan en önemli farkı, sadece bir anlık olmasıdır[1]. Cılgayak da denir.[2]
Önemi
Yılın ilk günüdür. Bahar bayramı olarak kutlanır. 21 Mart’ı 22 Mart’a bağlayan gece gündönümüdür. Gece ve Gündüz eşitlenmiştir. Dünyanın yeniden doğumu olarak algılanabilir. O gece tam o anda bütün doğa ve tüm kainat bir anlık bir uykuya dalar. Irmaklar bir an için durur sonra yeniden akmaya başlar.[3]“Evrenin Uyuduğu Bille” (Alemin Yattığı Zaman)[4] adı verilen bu anda canlı cansız tüm varlıklar bir anlık bir uykuya dalarlar. Başka bir deyişle bir an için ölüp geri dirilirler. O bir anlık vakit aslında yaradılıştan bu yana o anda geçen tüm zamanları içinde barındıran bir andır. Dünya sanki yeni baştan yaratılır. Yaratılıştaki kaosun bitip düzenin başladığı için bir anlamda mutluluk duyulur. Dünyanın soluğu ısınır, yeryüzüne yemyeşil ipek bir halı serilir. Nevruz sözcüğü Farsçada Yenigün demektir. Uluğ Bey takviminde de yılın ilk günüdür. Diğer adı Uluğgün (Ulu Gün)’dür. Gündüz ve Gece eşitlenir. O gece evdeki tüm kap kacak taze su ile yıkanır. Gün doğarken insanlar gidip akarsuda veya pınarlarda ellerini yüzlerini yıkarlar veya İslam inancıyla bağlantılandırarak yunup kılarlar (abdest alırlar). İnanışa göre Tanrı insanı bu günde yaratmıştır. Adem ile Havva bugünde yeryüzünde kavuşmuştur. Ali’nin bugün doğduğu varsayılır. Ergenekondan Bozkurtun önderliğinde bugün çıkılmıştır. Yeni yılın ilk ayına Oşlak Ay adı verilir. Daha başka pek çok isim kullanılır: Ekin Bayramı, Gollu,[5] Gutan, Tagrıtoy, Ulus Günü, Yazbaş, Mereke,[6] Yılsırtı, Yışak, Ihıyah, Isıyah, Bozkurt Bayramı, Ölüler Bayramı gibi… Türk tarihinde ve kültüründe köklü bir geçmişi bulunmaktadır. Türklerin Ergenekon’dan çıkış gününün yirmi bir marta rastladığı kabul edilmektedir. On İki Hayvanlı Türk Takviminde yılbaşı da aynı güne rastlamaktadır. Oğuz Kağan’ın bu günü kutsal saydığını ve bayram gibi törenlerle karşıladığı bilinmektedir. Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah, devrin uzay bilimcilerini başkenti İsfahan’da toplamış, kendi adıyla anılan Celali Takvimi’ni yaptırmıştır. Bu takvime göre yılbaşı yirmi bir marttır. Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan, Nevruz gününü yılbaşı kabul etmiş, vergileri buna göre düzenlemiştir. İskitlerin İlk İnsan olarak kabul ettikleri Targutay’ın oğlu olan Kolaksay’ın düğün gününün yani yeryüzünün ilk toyunun (şenliğinin) nevruzda yapıldığına inandıkları ve bu yüzden bugünü kutladıkları bilinmektedir. Türklere göre Navruz gününde şu olaylar gerçekleşmiştir.
- Dünya bugünde yaratılmıştır.
- İlk insan bugün yaratılmıştır.
- Nuh’un gemisi bugün karaya oturmuştur.
- Muhammed’e bugün peygamberlik verilmiştir.
- Şii ve Alevi inancına göre Ali bugün doğmuştur.
Evrenin Uyuduğu Bille
"Alemin Yattığı Vakit" de denir. Azerbaycan halk inancında, kışın sonu ve yazın başlangıç anını gösteren mistik bir zamandır. Azeri kültüründe âlemin yatma vakti yılın son çarşambasına denk düşer. Başka bir görüşe göre Nevruz Bayramı'na açılacak gecenin gündüze dönüştüğü anda gerçekleşir. Irmaklar, dereler, çaylar yani akarsular bir anlığına durur, sonra tekrar akmaya başlarlar.[7]
Isıyah
Baharda doğanın yenilenmesini, gücünün çoğalmasını gösteren bir bayram. Yakutlar çok eski zamanlardan beri, bahar merasimleri yaparlar. Bu bayram Ulu Gök Tanrısı'nın şerefine yapılır. Yeryüzü yeşilliğe büründüğü zaman ağaç altına toplanılıp kurbanlar kesilir. Sonra daire şeklinde toplanılıp kımız içilir ve meydanda yakılan odunun üzerinden atlanır. "Isıyah"ın birkaç amacı vardır: Yer Ruhlarını memnun kılmak. Ulu Ana'dan merhamet istemek gibi... Yakutlara göre, bu bayram ilk ata olan "Elley" ile ilintilidir. O, başlatıcısı olduğu bu bayramı kendi yurdunda kutlamıştır.[8]
Etimoloji
(Yıl/Cıl) kökünden türemiştir. Yıl sözcüğünden gelmektedir. Yılın geçişi demektir. Yıl ve kaymak sözcüklerinin bileşimi olduğu da dikkate alınmalıdır.
Kaynakça
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-430)
- Türklüğün En Eski Bayramı Nevruz, Necati Demir
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, e-Kitap (OTRS: CC BY-SA 3.0)
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-42, "Alemin Yattığı Vakit")
- Nevruz Geleneği ve Kırgızlarda Nevruz, Doğan Kaya
- Türk Kültüründe Yenigün / Nevruz Bayramı, Bayram Durbilmez
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 42)
- Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa - 254)
Alıntı kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Yılgayak
