Talas’ta Yaman Dede Kültür ve Sanat Evi. Özgün ısınma, doğal havalandırma, mutfak sistemine dair çok önemli izlerin korunduğu bu yapı mimari kültürümüz için oldukça önemli, mutlaka incelenmeli.
Talas’ı etkilemiş, 1890’daki “büyük damla” adlı uzun süreli yağmurlarla bu evin yazlık en üst katı -günümüzde yerinde yok- ve ön cephesi çökmüş.
Talas’ta 1875’teki nüfus sayımına göre 2395 Rum, 2240 Ermeni, 1173 Müslüman (erkek)nüfus varmış. Bazı evlerde hâlâ kitabeleri korunmuş Karamanlılar bu sayımda ayrıca belir tilmemiş. Bu yapı da bir Türk evi olarak inşa edilmiş.
*Duygu Turgut’un doktora tezi: https://drive.google.com/file/d/17Jp0wT
Büyük damla adı verilen yağmurlarla yapının en üst katı ve cephesi çöktükten sonra, 1890’larda yapı Rum bir aile tarafından alınarak tadil edilir ve ön cephe, “triforium” düzenine getirilir. İç mekanlarda ise -yazlık en üst katın kaybı dışında- özgün mekan düzeni korunur.
Talas’taki iç sofalı plan tipine sahip bu evde; zemin katla mahzen arasında doğal bir havalandırma sistemi var. Yazın sıcak günlerde “çarh-ı alem dehlizi” denilen havalandırma kanallarının yardımıyla ev serinletiliyor.
*Talas Belediyesi’nden sanat tarihçisi Özcan Eroğlu anlatıyor
Talas’taki yapıda, sıcak günlerde zemin katı serinleten “çarh-ı alem” dehlizinin zemin katta sofadan ve mahzenden görünüşü. Dehlizi vurgulamak için yerleştirilen ışık bu renk olmasaydı daha iyi olurdu tabi.
Talas’taki konağın kışlık oturma odası, sıcaklığı muhafaza etmek için ahşap ile kaplanmış; bu tip ahşap kaplamaya yerel mimari dilde “zar” deniyor. Kışlık odada iskembit (tandır) yer alıyor, tokana (mutfak) ocağından alınan köz, iskembite taşınıyor.
Eğin’de “kürsü”, Talas’ta “iskembit”, Divriği’de “toyhane”, genel olarak “tandır”; Japonya’da da “kotatsu” geleneksel, közle ısınma sistemi. Bizde tek tük eski evlerde kaldı, Japonya’da “kotatsu” elektrikli hale getirildi ve sistem dönüşerek yaşatılıyor. https://pdfs.semanticscholar.org/d88c/0221220fb
Talas’ta “iskembit” denilen yaygın adıyla “tandır”ın özgün kullanılış şekline dair bir çizim.
*Çizim arşivi: @oart7218
Talas’taki evin şanslıyız ki mutfağı (tokana) korunmuş. Sadece mutfağı (tokana) değil, bağlantılı kileri (zerzembi) ve alt kattaki şırahanesi de (şirane) bir sistem olarak ayakta. Mutlaka bu ev bir restorasyon YL/Doktora tezinde incelenmeli, mekanik olarak da değerlendirilmeli. pic.twitter.com/gYcP0YDABn— Seda Özen Bilgili (@Seda_Ozen) February 16, 2020
Seda Özen Bilgili
@Seda_Ozen
