Zeki Velidi Togan’ın Mustafa Kemal’e yazdığı mektup
Cumhurbaşkanlığı Arşivinde 01018843 numara ile kayıtlı bulunan ve Celil Güngör’ün yayıma hazırladığı mektubun imla ve uslübuna hiçbir müdahalede bulunmadan tam metnini ilk defa yayımlıyoruz.
Celil Güngör – Dünya Bülteni/DÜBAM
Zeki Velidi Togan’ın 1932 yılında toplanan Birinci Türk Tarih Kongresinde egemen tarih görüşüne karşı çıkan tebliği sonrasındaki tartışmalardan ve kendisine uygulanan linç kampanyasından dolayı İstanbul Üniversitesindeki tarih muallimliği görevinden istifa edip Türkiye’den ayrılmak zorunda kalmasının ardından Mustafa Kemal Atatürk’e Viyana’dan yazdığı mektubun tam metnini ilk kez yayımlıyoruz.
Cumhuriyet dönemi resmi tarih görüşünün temellerinin atıldığı bu kongrede Türklerin ve Anadolu’nun tarihini İslam, Selçuklu ve Osmanlı kültüründen soyutlayarak yapay bir tarih tasarımını kurgulayan tebliğler sunuldu.
Zeki Velidi Togan, bu tezlerden bazılarına tarihsel gerçekleri yansıtmadığı için karşı çıktı.Reşit Galip, Şemsettin Günaltay ve Sadri Maksudi tarafından resmi tarih görüşüne bilimsel gerçeklere uymaması sebebiyle karalamalara, itibarsızlaştırmalara maruz bırakıldı.
Cumhurbaşkanlığı Arşivinde 01018843 numara ile kayıtlı bulunan ve Celil Güngör’ün yayıma hazırladığı mektubun imla ve uslübuna hiçbir müdahalede bulunmadan tam metnini ilk defa yayımlıyoruz.
Milletin sadık oğlunun feryadı
Cumhuriyet Türkiyesinin resmi tarih anlayışının şekillenmesi ve bir eğitim aracı olarak tarihin nasıl ve hangi muhtevada okutulacağı ile ilgili belirlenen temel tezlerin üniversite ve orta öğretim tarih muallimlerine aktarılacağı bir bir kurs olarak tasarlanan ve sonradan Birinci Türk Tarih Kongresi adı verilen toplantı 2-11 Temmuz 1932’de Ankara Halkevinde yapıldı.
Kongreye Türk Tarih Kurumu üyesi 25, üniversite öğretim üyesi 10, Güzel Sanatlar Akademisi öğretmeni 1, lise ve ortaokul öğretmeni 196 kişiden oluşan 232 kişi iştirak etmiştir.
Kongreye katılanlardan 33’ü tartışmalara iştirak etmiş, 15’i bildiri sunmuş, diğerleri de dinleyici olarak bulunmuştur. Türk Tarih Tezi’nin ana kaynağı olarak hazırlanan Türk Tarihinin Anahtarları adlı eser ve dört ciltlik Tarih kitabı kongreden önce kimi tarihçilerin incelemesine sunulmuş ve onlardan bir rapor istenmiştir.
Bu yeni tarih tezinin ana hedefi tarihin sıfırlanması ve geçmişten özellikle Selçuklu Osmanlı geçmişinden radikal bir kopuş ve ırkçılık yönü ağır basan bir milliyetçilikle şekillendirilmiş yeni bir bilinç oluşturmaktadır.
Ayrıca Avrupa medeniyeti karşısındaki komplekslerin de dürtüsü ile Anadolu’nun Türklüğünün kökenlerinin on binlerce yıla dayanan bir sürece sahip olduğu ve bu topraklardaki Türklüğün kadimliğini ispat etmek, Türklerin de Avrupalılar gibi beyaz ırka mensup olduğunu, dolayısı ile Avrupalılığının tartışılmazlığını ispat etmek ve en önemlisi İslam’dan ve Osmanlı’dan kopuş çabalarına tarihsel bir dayanak ve meşruiyet bulmak olarak ifade edilebilecek bu tarih tezi tarih eğitimine de ilk adımını 1930’un başlarından itibaren atmıştır.
Maarif Vekili Esat Bey Kongreyi açış konuşmasında Türklerin anayurtları olan Ortaasya’da Yontmataş Devrini milattan 12000 sene evvel geçirdikleri halde Avrupalılar ancak 5000 sene daha sonra bu devirden kurtulabildikleri, insanlar daha kaya kovuklarında yaşarken Türklerin Ortaasya’da kereste ve maden medeniyetini geliştirmiş olduklarını ifade ederek kongrenin gayesini ve yeni tarih anlayışının ipuçlarını da veriyordu.
Yeni Türk Tarih Tezinin fikir babalarından Yusuf Akçura da “büyük davamız” diye nitelediği Tez’in ana fikrini şöyle açıklıyordu:
“Türklerin eski ve Orta kurunda (çağda) ancak göçebe ve müstevli olarak yaşayan ve yüksek medeniyet seviyelerine erişemeyen, ikinci derecede insanlardan olmayıp, beşer tarihinde ilk medeniyet kuran ve en eski zamanlarından beri muhtelif devirlerde medeniyet mücadelesi meşalesini ellerinde taşıyan insanlar olduğu davasıdır.”
Kongreye Türk tarihçiliğinin o dönem temsilcilerinden Şemsettin Günaltay, Fuat Köprülü, Zeki Velidi Togan, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ahmet Refik, Sadri Maksudi Arsal, Afet İnan ve Reşit Galip gibi isimler de katılmışlardır.
Kongrenin en tartışmalı konuları Fuat Köprülü ile Afet İnan, Zeki Velidi Togan ile Sadri Maksudi, Şemsettin Günaltay ve Reşit Galip arasında cereyan etmiştir.
Köprülü özellikle Afet İnan’ın bildirisine karşı çok naif ve üstü kapalı tenkitlerde bulunarak, tarihin yöntem ve kaynaklarının uygulama ve yorumlama biçimlerine karşı daha dikkatli olunmasını tavsiye etmiştir. Birinci el kaynakların kullanılması, tenkitli kaynak kullanımının önemi gibi eksikliklerle bir tarih tezi inşa edilemeyeceğini, henüz Avrupa’da yeni ve sonuçlandırılmamış çalışmaların kullanımında dikkatli olunmasını teklif etmiş, bu teklif ve yumuşak tenkitleri dahi bir muhalefet olarak algılanmış, şiddetli tenkitlere maruz kalmıştır. Mesela Hasan Cemil Bey “Şimdi vesikaların nakafi yani bu ilimlerin kendi tabiri vechile henüz çocuk olduğu fikrine temas edelim. Muhterem profesörün müsadeleri ile hatırlatalım ki ilmin her safhasında yeni hakikatler meydana konduğu vakit bu hakikatler çocuk sayılırdı. Marifet doğan hakikatin kıdemine değil, kıymetine atfı nazar edebilmektir. Biz Türk medeniyetinin ve Türk menşeinin asıl mahiyeti hakkında en son keşiflere istinad ediyoruz. Keşiflerin en son olması yahut çocuk olması iddiamızın zaafı değildir, kuvvetidir.” diyerek hamaset yüklü bir tenkit yapar.
Köprülü bu ve benzeri sert tenkitlere yanlış anlaşıldığını, bazı cihetleri iyi anlatamadığını, yeteri kadar sarih olamadığını belirterek alttan almış ve muhalif damgasını yememeye itina göstermiştir.
Kongre sonrası Köprülü’ye neden bu kadar uysal davrandığı sorulduğunda “Ne yapayım, benim evim sırtımda değil ki.” şeklinde cevap verdiği, bundan göçmen olarak gelen Zeki Velidi’yi kastettiği, onun kadar cesur olamadığını belirttiği söylenir.
İşte bu ortamda yapılan Türk Tarih Kongresinde Zeki Velidi Togan “Orta Asya’da Kuraklık Meselesi” başlıklı tebliğinden sonra İstanbul Üniversitesindeki görevinden ayrılıp Viyana’ya gitmek zorunda kalması, sonrasında kendisine yapılan haksız isnat ve iftiralara cevap vermek zorunda hissetmesi neticesinde Mustafa Kemal Atatürk’e 3 Mart 1933 tarihinde Viyana’dan bir mektup yazar.
Cumhurbaşkanlığı Arşivinde 01018843 numara ile kayıtlı mektubunda Zeki Velidi kendisine yapılan haksız isnat ve iftiralara karşı cevap veriyor. Aşağıda bu mektubun tamamını yayınlıyoruz.
Kendisine kongredeki tebliği dolayısı ile isnat edilen; mehaz sahtekarlığı, hıyanet-i milliye ve Avrupa alimleri muhitinde milli tarih sahasındaki faaliyetlere karşı propagandada bulunduğu suçlamalarına cevap verdiği bu mektubunda kendisini kimlerin ve ne maksatla suçlayıp karaladıklarının sebeplerini izah ederek, Türk ilim dünyasına ve Türkçe yazarak eser verme hizmetine mani olunmasından duyduğu üzüntüyü ifade eder.
Kongrede Ortaasya’da kuraklık ve göç meselelerinde tıp doktoru Reşit Galip’in Ortaasya’da göçün kuraklık sebebi ile meydana geldiği ve bu kuraklığın Ortaasya’da süreklilik arz ettiği görüşünün sağlam delillere dayanmadığını ispat etmeye yönelik tebliği dolayısı ile Zeki Velidi her yönden tenkit ve istiskale maruz kalmıştır.
Göçün sadece kuraklık sebebi ile değil, pek çok iktisadi ve siyasi sebepleri olduğunu, bu konuda Elbiruni’yi ve dönemin tarih bilgini Barthold’u kaynak göstermesi de kongrede itiraz ve istiskallerin önüne geçememiştir. Reşit Galip Barthold’u ve eserlerini materyal itibari ile zengin fakat tez itibarı ile bir kıymetinin olmadığını, Zeki Velidi’nin ona kaside yazmış olmasının da bizi alakadar etmediğini, esasen Barthold’un Türklerin Ortaasyadaki mevcudiyetlerinin çok yeni zamanlara ait olduğunu, asılsız ve nesilsiz bir kavim olduğunu ispat için çalışmış bir adamdır diyerek küçültme çabasına girişmiştir. Bundan cesaret alan bir orta mektep muallimi de “Doğrudur, Barthold alelade bir Türk düşmanıdır.” diye laf atmıştır. Elbiruni de aynı derecede Reşit Galip tarafından önemsizleştirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu tartışmalara dahil olan ve Zeki Velidi’ni mektubunda tarih kongresinde kendisi ile eski siyasi hesaplarını görmek isteyen Rusyalı bir şarlatan dediği Sadri Maksudi Arsal ile kendisinden evvel Darülfunun’da İslam Tarihi tedris etmiş ve şimdi Türk Tarihi Kürsüsü’ne göz dikmiş olan esbak bir sarıklı olarak nitelediği Şemsettin Günaltay’ın hakkında çıkardıkları şayialardan müşteki olduğunu belirtir.
Ayrıca benzer şikayetler Atatürk’e daha önce de yapılmıştır. İstanbul Darülfunun’unda verdiği Timur ve Nakşibendilik dersinde Timur’un çıkışını hazırlayan ortamı ve fikir dünyasını anlatırken Bahaeddin Nakşibendi ve menakıbından söz etmiş, bir talebesi de mebus olan babasına durumu anlatmış o da Atatürk’e muzır kitapları kaynak olarak kullanıyor diye jurnal etmiş ve soruşturmaya maruz kalmıştı.
Tarih Kongresi ve sonrasında yaşadığı ilim ve tarihçilik haysiyeti ile bağdaştırmakta güçlük çektiği bu tahammülsüzlüğe daha fazla dayanamaz ve Viyana’ya doktorasını tamamlamak için gider.
Ancak Türkiye ile ilgisini kesmez ve ilmi çalışmalarını yapabileceği ortamın bir gün müsait hale gelmesi ümidini hep canlı tutar. Bu konuda her fırsatı değerlendirir ve Türkiye’de ki üniversitede ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti bünyesindeki çalışmalarda bulunabilmesi için yardım ve destek ister.
1937 yılında Bonn’da bulunduğu sırada Cenevre’de bulunan Afet İnan’a yazdığı bir mektupta Atatürk nezdinde tavassutta bulunarak vatanda çalışma imkanı verilmesini, milleti içinde çalışmak için yetiştiğini, yabancı ellerde yabancı bir dilde çalışmanın kendisine çok ağır geldiğini ifade ederek, Türkçe eser vermeyi ve oradan geniş bir okuyucu kitlesine hitap edebileceği ortamı özlediğini, buna benzer bir mektubu da Şükrü Kaya’ya yazdığını belirtir. Fakat bu girişimleri olumlu bir karşılık bulmaz.
Bu mektup Zeki Velidi’nin 1933’de olayın hemen ardından bir ilim adamının yaralanmış ilim ve fikir haysiyetini savunmaya ve korumaya yönelik karşılıksız bırakılmış bir feryadıdır.
İşte mektubun tam metni:
Rusya Meclisinde mebuslara Müslüman halkların sorunları konusunda yardımcılık yaptı.
1917 Sovyet İhtilalinden Lenin, Troçki, Stalin’le görüştü. Başkırtların geleceği konusunda müzakereler yürüttü. Bolşeviklerle mücadele etti. İran, Afganistan ve Avrupa’ya çıktı. Dönemin Maarif Vekili Hamdullah Suphi Tanriöver’in daveti ile 1925 yılında Türkiye’ye geldi. Bir süre Ankara’da Maarif Vekâleti Telif ve Tercüme Heyeti üyeliği yaptı, daha sonra da İstanbul Darülfunun Edebiyat Fakültesi Tarih muallimliğine getirildi. 1932 yılında Türk Tarih Kongresindeki tebliği üzerine yapılan tartışmalardan sonra aynı yıl görevinden istifa edip, Viyana’ya gitti. 1935’te doktorasını tamamladı, Bonn ve Göttingen Üniversitelerinde hocalık yaptı. Eylül 1939’da Türkiye’ye döndü, vefatına kadar İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi olarak çalıştı. 1970’te vefat etti.
Zeki Velidi Togan’ın hayatı, siyasi çalışmaları ve akademik çalışmaları konusunda;
• Zeki Velidi TOGAN, Hatıralar, TDV Yay. Ankara, 2002
• Tuncer BAYKARA, Zeki Velidi Togan, Ankara, 1989
• Zeki Velidi TOGAN’a Armağan, TTK Yay. Ankara, 2010
• Hüsnü ÖZLÜ, Afet İNAN’ın Cenevre Günleri ve Tarih Çalışmaları, ÇTTAD, X/22, İzmir, 2011
Türk Tarih Kongresi, Türk Tarihi Tezi konusunda;
• Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, TTK Yay. Ankara, 2010
• Zeki Velidi TOGAN, Tarihte Usül, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1985
• Nadir ÖZBEK, Zeki Velidi TOGAN ve Türk Tarih Tezi, Toplumsal Tarih C.8-45, İstanbul, 1997
• Şefik Taylan AKMAN, Türk Tarih Tezi Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Resmi Tarih Yazımının İdeolojik ve Politik Karakteri, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 1, Ankara, 2011
• Nevzat KÖKEN, Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışları ve Tarih Eğitimi (1923-1960) Yayınlamamış Doktora Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2002
Kaynak : http://www.dunyabulteni.net/turkiye/298287/zeki-velidi-toganin-mustafa-kemale-yazdigi-mektup
Zeki Velidi Togan’ın 1932 yılında toplanan Birinci Türk Tarih Kongresinde egemen tarih görüşüne karşı çıkan tebliği sonrasındaki tartışmalardan ve kendisine uygulanan linç kampanyasından dolayı İstanbul Üniversitesindeki tarih muallimliği görevinden istifa edip Türkiye’den ayrılmak zorunda kalmasının ardından Mustafa Kemal Atatürk’e Viyana’dan yazdığı mektubun tam metnini ilk kez yayımlıyoruz.
Cumhuriyet dönemi resmi tarih görüşünün temellerinin atıldığı bu kongrede Türklerin ve Anadolu’nun tarihini İslam, Selçuklu ve Osmanlı kültüründen soyutlayarak yapay bir tarih tasarımını kurgulayan tebliğler sunuldu.
Zeki Velidi Togan, bu tezlerden bazılarına tarihsel gerçekleri yansıtmadığı için karşı çıktı.Reşit Galip, Şemsettin Günaltay ve Sadri Maksudi tarafından resmi tarih görüşüne bilimsel gerçeklere uymaması sebebiyle karalamalara, itibarsızlaştırmalara maruz bırakıldı.
Cumhurbaşkanlığı Arşivinde 01018843 numara ile kayıtlı bulunan ve Celil Güngör’ün yayıma hazırladığı mektubun imla ve uslübuna hiçbir müdahalede bulunmadan tam metnini ilk defa yayımlıyoruz.
Milletin sadık oğlunun feryadı
Cumhuriyet Türkiyesinin resmi tarih anlayışının şekillenmesi ve bir eğitim aracı olarak tarihin nasıl ve hangi muhtevada okutulacağı ile ilgili belirlenen temel tezlerin üniversite ve orta öğretim tarih muallimlerine aktarılacağı bir bir kurs olarak tasarlanan ve sonradan Birinci Türk Tarih Kongresi adı verilen toplantı 2-11 Temmuz 1932’de Ankara Halkevinde yapıldı.
Kongreye Türk Tarih Kurumu üyesi 25, üniversite öğretim üyesi 10, Güzel Sanatlar Akademisi öğretmeni 1, lise ve ortaokul öğretmeni 196 kişiden oluşan 232 kişi iştirak etmiştir.
Kongreye katılanlardan 33’ü tartışmalara iştirak etmiş, 15’i bildiri sunmuş, diğerleri de dinleyici olarak bulunmuştur. Türk Tarih Tezi’nin ana kaynağı olarak hazırlanan Türk Tarihinin Anahtarları adlı eser ve dört ciltlik Tarih kitabı kongreden önce kimi tarihçilerin incelemesine sunulmuş ve onlardan bir rapor istenmiştir.
Bu yeni tarih tezinin ana hedefi tarihin sıfırlanması ve geçmişten özellikle Selçuklu Osmanlı geçmişinden radikal bir kopuş ve ırkçılık yönü ağır basan bir milliyetçilikle şekillendirilmiş yeni bir bilinç oluşturmaktadır.
Ayrıca Avrupa medeniyeti karşısındaki komplekslerin de dürtüsü ile Anadolu’nun Türklüğünün kökenlerinin on binlerce yıla dayanan bir sürece sahip olduğu ve bu topraklardaki Türklüğün kadimliğini ispat etmek, Türklerin de Avrupalılar gibi beyaz ırka mensup olduğunu, dolayısı ile Avrupalılığının tartışılmazlığını ispat etmek ve en önemlisi İslam’dan ve Osmanlı’dan kopuş çabalarına tarihsel bir dayanak ve meşruiyet bulmak olarak ifade edilebilecek bu tarih tezi tarih eğitimine de ilk adımını 1930’un başlarından itibaren atmıştır.
Maarif Vekili Esat Bey Kongreyi açış konuşmasında Türklerin anayurtları olan Ortaasya’da Yontmataş Devrini milattan 12000 sene evvel geçirdikleri halde Avrupalılar ancak 5000 sene daha sonra bu devirden kurtulabildikleri, insanlar daha kaya kovuklarında yaşarken Türklerin Ortaasya’da kereste ve maden medeniyetini geliştirmiş olduklarını ifade ederek kongrenin gayesini ve yeni tarih anlayışının ipuçlarını da veriyordu.
Yeni Türk Tarih Tezinin fikir babalarından Yusuf Akçura da “büyük davamız” diye nitelediği Tez’in ana fikrini şöyle açıklıyordu:
“Türklerin eski ve Orta kurunda (çağda) ancak göçebe ve müstevli olarak yaşayan ve yüksek medeniyet seviyelerine erişemeyen, ikinci derecede insanlardan olmayıp, beşer tarihinde ilk medeniyet kuran ve en eski zamanlarından beri muhtelif devirlerde medeniyet mücadelesi meşalesini ellerinde taşıyan insanlar olduğu davasıdır.”
Kongreye Türk tarihçiliğinin o dönem temsilcilerinden Şemsettin Günaltay, Fuat Köprülü, Zeki Velidi Togan, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ahmet Refik, Sadri Maksudi Arsal, Afet İnan ve Reşit Galip gibi isimler de katılmışlardır.
Kongrenin en tartışmalı konuları Fuat Köprülü ile Afet İnan, Zeki Velidi Togan ile Sadri Maksudi, Şemsettin Günaltay ve Reşit Galip arasında cereyan etmiştir.
Köprülü özellikle Afet İnan’ın bildirisine karşı çok naif ve üstü kapalı tenkitlerde bulunarak, tarihin yöntem ve kaynaklarının uygulama ve yorumlama biçimlerine karşı daha dikkatli olunmasını tavsiye etmiştir. Birinci el kaynakların kullanılması, tenkitli kaynak kullanımının önemi gibi eksikliklerle bir tarih tezi inşa edilemeyeceğini, henüz Avrupa’da yeni ve sonuçlandırılmamış çalışmaların kullanımında dikkatli olunmasını teklif etmiş, bu teklif ve yumuşak tenkitleri dahi bir muhalefet olarak algılanmış, şiddetli tenkitlere maruz kalmıştır. Mesela Hasan Cemil Bey “Şimdi vesikaların nakafi yani bu ilimlerin kendi tabiri vechile henüz çocuk olduğu fikrine temas edelim. Muhterem profesörün müsadeleri ile hatırlatalım ki ilmin her safhasında yeni hakikatler meydana konduğu vakit bu hakikatler çocuk sayılırdı. Marifet doğan hakikatin kıdemine değil, kıymetine atfı nazar edebilmektir. Biz Türk medeniyetinin ve Türk menşeinin asıl mahiyeti hakkında en son keşiflere istinad ediyoruz. Keşiflerin en son olması yahut çocuk olması iddiamızın zaafı değildir, kuvvetidir.” diyerek hamaset yüklü bir tenkit yapar.
Köprülü bu ve benzeri sert tenkitlere yanlış anlaşıldığını, bazı cihetleri iyi anlatamadığını, yeteri kadar sarih olamadığını belirterek alttan almış ve muhalif damgasını yememeye itina göstermiştir.
Kongre sonrası Köprülü’ye neden bu kadar uysal davrandığı sorulduğunda “Ne yapayım, benim evim sırtımda değil ki.” şeklinde cevap verdiği, bundan göçmen olarak gelen Zeki Velidi’yi kastettiği, onun kadar cesur olamadığını belirttiği söylenir.
İşte bu ortamda yapılan Türk Tarih Kongresinde Zeki Velidi Togan “Orta Asya’da Kuraklık Meselesi” başlıklı tebliğinden sonra İstanbul Üniversitesindeki görevinden ayrılıp Viyana’ya gitmek zorunda kalması, sonrasında kendisine yapılan haksız isnat ve iftiralara cevap vermek zorunda hissetmesi neticesinde Mustafa Kemal Atatürk’e 3 Mart 1933 tarihinde Viyana’dan bir mektup yazar.
Cumhurbaşkanlığı Arşivinde 01018843 numara ile kayıtlı mektubunda Zeki Velidi kendisine yapılan haksız isnat ve iftiralara karşı cevap veriyor. Aşağıda bu mektubun tamamını yayınlıyoruz.
Kendisine kongredeki tebliği dolayısı ile isnat edilen; mehaz sahtekarlığı, hıyanet-i milliye ve Avrupa alimleri muhitinde milli tarih sahasındaki faaliyetlere karşı propagandada bulunduğu suçlamalarına cevap verdiği bu mektubunda kendisini kimlerin ve ne maksatla suçlayıp karaladıklarının sebeplerini izah ederek, Türk ilim dünyasına ve Türkçe yazarak eser verme hizmetine mani olunmasından duyduğu üzüntüyü ifade eder.
Kongrede Ortaasya’da kuraklık ve göç meselelerinde tıp doktoru Reşit Galip’in Ortaasya’da göçün kuraklık sebebi ile meydana geldiği ve bu kuraklığın Ortaasya’da süreklilik arz ettiği görüşünün sağlam delillere dayanmadığını ispat etmeye yönelik tebliği dolayısı ile Zeki Velidi her yönden tenkit ve istiskale maruz kalmıştır.
Göçün sadece kuraklık sebebi ile değil, pek çok iktisadi ve siyasi sebepleri olduğunu, bu konuda Elbiruni’yi ve dönemin tarih bilgini Barthold’u kaynak göstermesi de kongrede itiraz ve istiskallerin önüne geçememiştir. Reşit Galip Barthold’u ve eserlerini materyal itibari ile zengin fakat tez itibarı ile bir kıymetinin olmadığını, Zeki Velidi’nin ona kaside yazmış olmasının da bizi alakadar etmediğini, esasen Barthold’un Türklerin Ortaasyadaki mevcudiyetlerinin çok yeni zamanlara ait olduğunu, asılsız ve nesilsiz bir kavim olduğunu ispat için çalışmış bir adamdır diyerek küçültme çabasına girişmiştir. Bundan cesaret alan bir orta mektep muallimi de “Doğrudur, Barthold alelade bir Türk düşmanıdır.” diye laf atmıştır. Elbiruni de aynı derecede Reşit Galip tarafından önemsizleştirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu tartışmalara dahil olan ve Zeki Velidi’ni mektubunda tarih kongresinde kendisi ile eski siyasi hesaplarını görmek isteyen Rusyalı bir şarlatan dediği Sadri Maksudi Arsal ile kendisinden evvel Darülfunun’da İslam Tarihi tedris etmiş ve şimdi Türk Tarihi Kürsüsü’ne göz dikmiş olan esbak bir sarıklı olarak nitelediği Şemsettin Günaltay’ın hakkında çıkardıkları şayialardan müşteki olduğunu belirtir.
Ayrıca benzer şikayetler Atatürk’e daha önce de yapılmıştır. İstanbul Darülfunun’unda verdiği Timur ve Nakşibendilik dersinde Timur’un çıkışını hazırlayan ortamı ve fikir dünyasını anlatırken Bahaeddin Nakşibendi ve menakıbından söz etmiş, bir talebesi de mebus olan babasına durumu anlatmış o da Atatürk’e muzır kitapları kaynak olarak kullanıyor diye jurnal etmiş ve soruşturmaya maruz kalmıştı.
Tarih Kongresi ve sonrasında yaşadığı ilim ve tarihçilik haysiyeti ile bağdaştırmakta güçlük çektiği bu tahammülsüzlüğe daha fazla dayanamaz ve Viyana’ya doktorasını tamamlamak için gider.
Ancak Türkiye ile ilgisini kesmez ve ilmi çalışmalarını yapabileceği ortamın bir gün müsait hale gelmesi ümidini hep canlı tutar. Bu konuda her fırsatı değerlendirir ve Türkiye’de ki üniversitede ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti bünyesindeki çalışmalarda bulunabilmesi için yardım ve destek ister.
1937 yılında Bonn’da bulunduğu sırada Cenevre’de bulunan Afet İnan’a yazdığı bir mektupta Atatürk nezdinde tavassutta bulunarak vatanda çalışma imkanı verilmesini, milleti içinde çalışmak için yetiştiğini, yabancı ellerde yabancı bir dilde çalışmanın kendisine çok ağır geldiğini ifade ederek, Türkçe eser vermeyi ve oradan geniş bir okuyucu kitlesine hitap edebileceği ortamı özlediğini, buna benzer bir mektubu da Şükrü Kaya’ya yazdığını belirtir. Fakat bu girişimleri olumlu bir karşılık bulmaz.
Bu mektup Zeki Velidi’nin 1933’de olayın hemen ardından bir ilim adamının yaralanmış ilim ve fikir haysiyetini savunmaya ve korumaya yönelik karşılıksız bırakılmış bir feryadıdır.
İşte mektubun tam metni:
Ahmet Zeki Velidi Togan kimdir?
1890 Rusya’da olan Başkırt topraklarında doğdu. Babasından Arapça, annesinden Farsça öğrendi. Köyüne yakın bir köyde medrese eğitimini tamamladı. Arap edebiyatı dersleri aldı, Rusça öğrendi. Daha sonra Kazan’da Kasımıye Medresesinde okudu. Rus şarkiyatçılarla tanıştı, Türk tarihi ile ilgilenmeye başladı.Rusya Meclisinde mebuslara Müslüman halkların sorunları konusunda yardımcılık yaptı.
1917 Sovyet İhtilalinden Lenin, Troçki, Stalin’le görüştü. Başkırtların geleceği konusunda müzakereler yürüttü. Bolşeviklerle mücadele etti. İran, Afganistan ve Avrupa’ya çıktı. Dönemin Maarif Vekili Hamdullah Suphi Tanriöver’in daveti ile 1925 yılında Türkiye’ye geldi. Bir süre Ankara’da Maarif Vekâleti Telif ve Tercüme Heyeti üyeliği yaptı, daha sonra da İstanbul Darülfunun Edebiyat Fakültesi Tarih muallimliğine getirildi. 1932 yılında Türk Tarih Kongresindeki tebliği üzerine yapılan tartışmalardan sonra aynı yıl görevinden istifa edip, Viyana’ya gitti. 1935’te doktorasını tamamladı, Bonn ve Göttingen Üniversitelerinde hocalık yaptı. Eylül 1939’da Türkiye’ye döndü, vefatına kadar İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi öğretim üyesi olarak çalıştı. 1970’te vefat etti.
Zeki Velidi Togan’ın hayatı, siyasi çalışmaları ve akademik çalışmaları konusunda;
• Zeki Velidi TOGAN, Hatıralar, TDV Yay. Ankara, 2002
• Tuncer BAYKARA, Zeki Velidi Togan, Ankara, 1989
• Zeki Velidi TOGAN’a Armağan, TTK Yay. Ankara, 2010
• Hüsnü ÖZLÜ, Afet İNAN’ın Cenevre Günleri ve Tarih Çalışmaları, ÇTTAD, X/22, İzmir, 2011
Türk Tarih Kongresi, Türk Tarihi Tezi konusunda;
• Birinci Türk Tarih Kongresi, Konferanslar, Müzakere Zabıtları, TTK Yay. Ankara, 2010
• Zeki Velidi TOGAN, Tarihte Usül, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1985
• Nadir ÖZBEK, Zeki Velidi TOGAN ve Türk Tarih Tezi, Toplumsal Tarih C.8-45, İstanbul, 1997
• Şefik Taylan AKMAN, Türk Tarih Tezi Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Resmi Tarih Yazımının İdeolojik ve Politik Karakteri, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 1, Ankara, 2011
• Nevzat KÖKEN, Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışları ve Tarih Eğitimi (1923-1960) Yayınlamamış Doktora Tezi, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2002
Kaynak : http://www.dunyabulteni.net/turkiye/298287/zeki-velidi-toganin-mustafa-kemale-yazdigi-mektup
