Nail TAN
2016 yılı başında TDK Şeref Üyesi, iki büyük Türkoloğu/Türklük Bilimcisi- ni peşpeşe kaybettik. Macar Türkolog Prof. Dr. György Hazai 7 Ocak 2016, Tatar Türkolog Prof. Dr. Fuat Ganiyev ise 28 Şubat 2016 tarihinde aramızdan ayrıldı.
TDK’nin dil kongrelerine katılan, yayın çalışmalarına destek veren Ha- zai ve Ganiyev’in hayat hikâyelerini ve önemli çalışmalarını kısaca hatırlatmakta yarar görmekteyiz.
Prof. Dr. György Hazai
TDK dernek ve kamu bilim ku- rumu dönemleri ve TÜBA şeref üyesi, Macar Türkolog Prof. Dr. György Ha- zai 7 Ocak 2016 tarihinde Budapeşte’de hayata gözlerini yumdu. Cenaze töre- ni, dünyanın dört bir yanından gelen öğrencilerinin katılımıyla 26 Şubat 2016 tarihinde Budapeşte Farkasrét Mezarlığı’nda yapıldı. Cenaze törenin- de T. C. Budapeşte eski Büyükelçisi Ender Arat ve yeni büyükelçi Şakir Fa- kılı, TDK Başkanı Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin, TÜBA Başkanı Prof. Dr. Ah- met Cevat Acar, İSAM Başkanı Prof. Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu ve TDK eski Bilim ve Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. İsmail Parlatır ile hâlen TDK Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Mehmet Ölmez hazır bulundu.
Prof. Dr. Hasan Eren’in TDK ya- yını Türklük Bilimi Sözlüğü ile Macar Türkolog Edit Tasnadi ve yakın çalışma arkadaşı Prof. Dr. İsmail Parlatır’dan edindiğimiz bilgilere göre 30 Nisan 1932 tarihinde Budapeşte’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini bu şehirde tamamla- dı. Budapeşte Loránd Eötvös Ü Sanat ve Beşerî Bilimler Fakültesi Türkoloji Bö- lümünde yüksek öğrenim gördü (1950- 1954). Gyula Németh, Lajos Fekete ve Lajos Ligeti gibi ünlü Türkologlarca yetiştirildi. Németh’in yönetiminde Bulgaristan’da düzenlenen Türk ağız araştırmaları gezilerine katıldı (1954- 55). Sofya Üniversitesinde Türkoloji dersleri verdi (1956-57). Bulgaristan’da doktora çalışmasının malzemesini derledi. Budapeşte’ye dönüşünde doktora te- zini tamamlayarak “Dr. of Fhilosophy” unvanını aldı (1958). Macar Bilimler Akademisinde (Hungarian Academy of Sciences) araştırmacı profesör olarak ders verdi (1958-1962). Makedonya Türk ağızları üzerindeki araştırmalarından sonra Berlin Humboldt Üniversite- sinde görev aldı (1963). Üniversitedeki görevinin yanı sıra Alman Bilimler Aka- demisinde Turfan Metinleri Araştırma Grubunun başkanlığını yürütüp pek çok bilim insanı yetiştirdi. Almanya’da 1984 yılına kadar görev yaptı. Macaristan’a dönüşünde Macar Bilimler Akademi- sinde Türkoloji çalışmalarını sürdürdü. Ayrıca Akademi Basımevinin Müdürlüğünü yürüttü. 1992 yılında Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Türkoloji Bölümü Başkanlığına getirildi. 2000 yılında Macar Bilimler Akademisindeki görevine tekrar döndü. Budapeşte’de yeni kurulan Alman Üniversitesi (The Andrássy University) kurucu rektörlüğüne atandı ve bu görevde üç yıl hizmet verdi (2000- 2003). Ölümüne kadar, Macar Bilimler Akademisinde hem üye ve araştırmacı prof. hem de Dilcilik Enstitüsünde mdürlük görevini sürdürdü.
Macar Bilimler Akademisi asli üyesi Hazai; 1957 ve 1983’te TDK Şe- ref Üyeliği, 1979’da TTK Haberleşme Üyeliği, 1990’da Academia European Üyeliği, 1991’de Ankara Ü Fahri Doktor Unvanı, 2001’de TÜBA Şeref Üyeliği, 2013’te İstanbul Ü Fahri Doktor Unvanı ve 2014’te de Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından T. C. Liyakat Nişanı ile ödüllendirildi. Doğumunun 65. yıl dö- nümü dolayısıyla öğrencilerinin hazırla- dığı armağan kitap 1997’de Almanya’da yayımlandı: Studia Ottomanica/Festga- be für György Hazai zum 65. Geburtstag (haz. Barbara Kellner-Heinkele, Peter Zieme), Wiesbaden 1997, XVI+264 s. Bu kitapta Türkiye’den Prof. Dr. Ha- san Eren ile Prof. Dr. Halil İnalcık’ın makaleleri yer almaktadır. Sonunda (s. 233-264), rahmetli Hazai’nin 1997 yılı- na kadarki yayınlarının bibliyografyası bulunmaktadır.
Altmış yılı aşan bilim hayatı sı- rasında yirmiyi aşkın kitap ile üç yüz kadar makale ve bildiriye imzasını attı. Türkiye’de Türk dili, tarihi, edebiyatı, folkloru konusunda düzenlenen pek çok toplantıya katılıp bildiri sundu. TDK ve TTK’nin bilimsel kongrelerinin en düzenli katılımcısıydı. Başta TDK’nin Türk Dili ve Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten olmak üzere TFA, Türk Diller Araştırmaları ve bazı üniversi- te dergilerinde makaleleri yayımlandı. Uluslararası Türkoloji dergi yayın se- rilerinin yazı kurullarında, hakem he- yetlerinde görev aldı: Türk Diller Araş- tırmaları, Journal of Turkish Studies/ Türklük Bilgisi Araştırmaları, Archivum Ottomanicum, Asian and African Studi- es, Acta Orientalia Academiae Scienti- arum Hungaricae, Studien zur Sprac- he, Bibliotheca Orientalis Hungarica, Central Asiatic Journal, Orientalis-tische Literaturzeitung, Turkologischer Anzeiger, Ural-Altaische Jahrbücher, Indiana U Uralic and Altaic Series, Ze- itschrift für Balkanologie gibi.
Türk şair ve yazarlarından Nazım Hikmet, Yaşar Kemal, Haldun Taner, Samim Kocagöz, Ömer Seyfettin, SabAhattin Ali ve Aziz Nesin’i Macaristan ve Almanya’da tanıttı. Eserlerinden çeviriler yaptı.
Hazai’nin yakın yıllardaki en önemli bir çalışması; Prof. Dr. İsmail Parlatır ve B. Kellner-Heinkele ile bir- likte Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesindeki yazma eserlerin kataloğunu hazırlamasıdır. Bu katalog, TÜBA ve Macar Bilimler Akademisi iş birliğiyle 2007 yılında Ankara’da, İngilizce çevi- risi ise 2008’de Budapeşte’de yayımlanmıştır: Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesindeki Türkçe El Yazmaları, Ankara 2007, XXX+530 s., TÜBA Yayınları: 13; Catalogue of Turkish Ma- nuscripts the Library of the Hungarian Academy of Sciences, Budapest 2008, 691 s.
Hazai’nin başlıca kitapları şöyle sıralanabilir:
Araştırma, inceleme: A bulgáriai cirillbetüs török emlékek problémái (1958), Sovietico-Turcica Beiträge zur Bibliographie der türkischen Sprach- wissenschaft in russischer Sprache in der Sowjetunion 1917-1957 (1960), Szenvedélyek tengere (1961), Ármin Vámbery 1832-1913, A biobibliog- raphy (1963), Tarih Boyunca Macar Türk Bağları (1963), Harsányi Nagy Jakab török szövegei (1964), Das Osmanisch-Türkische im XVII. Jahrhun- dert (1973), Vámbery Ármin (1976), Kurze Einführung in das Studium der türkischen Sprache (1978), Fejlödesi korszaktipusok ésterüteli variánsok vis- zonya török nyelu történetében (1984), Bibliographisches Handbuch der Tur- kologie (1986), Macar Türk Ortak Geçmişi (1989), Handbuch der turkisc- hen Sprachwissenschaft (1990), Nagy Szulejmán udvari emberének magyar krónikája (1996), Macar Bilimler Aka- demisi Kütüphanesindeki Türkçe El Yazmaları (Prof. Dr. İsmail Parlatır’la, Ankara 2007), Die aitanatolish-türkisc- he Übersetzung des Tuzkaratu’l-Awliya von Fariduddin Ättar (2008), Ferec ba’d eş-şidde “Freud nach Leid” (And- reas Tietze ile, 2008), Miniatures figu- res and illuminations from the Turkish manuscripts preserved in the Library of the Hungarian Academy of Sciences (B. Kellner-Heinkele ve İ. Parlatır’la, 2008), Vámbéry inspirációk (2009), Die Geschichte der Ungarn in einer Osma- nischen Chronik des 16. Jahrhunderts: Tercüman Mahmuds Tarih-i Ungurus (2009).
Çeviri: İnsanın Trajedisi (Gün Benderli ile, İmre Madách’tan, 1984).
Türkiye Türkçesi ve Osmanlı Türk- çesinin yanı sıra Almanca, İngilizce ve Fransızca biliyordu. Balkan dilleriyle de aşinalığı vardı.
İki defa evlenen Hazai’nin Macar birinci eşinden ikiz kızları Kinga ve Ce- cilia bulunmaktadır. İkinci eşi Fransız Mari Clotte bir yıl önce ölmüştü.
Türkolojinin en önemli isimlerin- den biriydi. Eserleri yanında çok sayıda Türkolog yetiştirmesiyle tanındı.
Prof. Dr. Fuat Ganiyev
TDK Şeref Üyesi, Rusya Federas- yonu Tataristan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Üyesi, Türkolog/Türklük Bi- limci Prof. Dr. Fuat (Aşrafoviç) Ganiyev 28 Şubat 2016 tarihinde Tataristan’ın Kazan şehrinde hayata gözlerini yumdu.
Rahmetli Ganiyev, 1 Ağustos 1930 tarihinde Başkurdistan SSC Salavat şehrinin Nasibaş köyünde doğdu. Kazan Devlet Enstitüsünü bitirerek öğretmen oldu (1954). Ortaokul müdürlüğü ve yayınevi redaktörlüğünün ardından Dil Edebiyat ve Tarih Enstitüsünde yüksek lisans çalışmalarına başladı (1959). “Ta- tar Dillindeki Fiillerin Görünüş Özellik- leri” başlıklı teziyle “Bilimler Adayı” unvanın aldı. Tatar lehçesi üzerindeki çalışmalarını sürdürdü. “Tatar Edebî Dilinde Eklerle Söz Yapımı” konulu te- ziyle “Filoloji Bilimleri Doktoru” unva- nına layık görüldü (1977). 1985 yılında profesörlüğe yükseldi. Kazan Millî Üni- versitesinde uzun yıllar öğretim üyeliği yaparak (1985-1992) çok sayıda öğren- ci yetiştirdi.
Bilimsel çalışmaları, Tataristan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Muhabir Üyeliği (1992) ve Asıl Üyeliği (1998), Rusya İnsanî Bilimler Akade- misi Üyeliği (1998) ve Türk Dil Kuru- mu Şeref Üyeliği (2000) unvanlarıyla değerlendirildi.
Başlıca eserleri şunlardır:
Araştırma-İnceleme: Tatar Dilinde Ses Bilgisel Söz Yapımı/Fonetiçeskoye slovoobrazovaniye v tatarskom yazıke (1973), Tatar Edebî Dilinde Eklerle Söz Yapımı/ Suffiksal’noye slovoobrazova- niye v tatarskom literaturnom yazıke (1974), Tatar Dilinin Morfoloji Mese- leleri /Voprosı morfologii tatarskogo yazıka (1980), Tatar Dilinde Birleşik Sözcüklerin Teşekkülü/Obrazovaniye slojnıh slov v tatarskom yazıke (1982), Tatar Dilinde Konversiyon/Konversiya v tatarskom yazıke (1985), Tatar Dili: Problemler ve Araştırmalar/ Tatarskiy yazık: problemı i issledovaniya (2000) Tatarcada Birleşik Kelime Teşekkülü (TDK 2010), Bugünkü Tatar Türkçesi Söz Yapımı (TDK 2013).
Ankara Ü DTCF Modern Türk- lük Araştırmaları Dergisi’nin Danışma Kurulu Üyesi Ganiyev, Rusça Tatarca Sözlük, Tatarca Rusça Sözlük ve Tatar Dilini Açıklamalı Sözlüğü gibi önemli sözlüklerin redaktörlüğünü de yapmıştı.
Türk dünyasının önemli dilcilerin- den, Türkologlarından biri olarak ardın- da çok önemli eserler bıraktı.
İki Türkoloğu da TDK’ye ve Türk- lük Bilimine değerli hizmetleri dolayı- sıyla saygıyla anıyoruz...
Alıntı Kaynak: http://www.hazaigyorgy.com/wp-content/uploads/2017/01/z_-yitirdiklerimiz-Nail-TAN_TEMMUZ_2016.pdf
